-verschenen in Woord & Dienst, oktober 2012 –
Afgelopen maand augustus was het vijfendertig jaar geleden dat Elvis Presley overleed. Ter gelegenheid daarvan heb ik een Elvis Memorial georganiseerd in de remonstrantse kerk Vrijburg in Amsterdam. Ik beschreef het leven van Elvis en sloot af met een meditatief moment met gospels van Elvis, bijbellezing, overdenking, gebed en zegen. Moet ik het gebruik van Elvis in de kerk verdedigen? Wel als je een vastomlijnd beeld hebt bij liturgie en kerkmuziek. Maar dan is een apologetiek van populaire muziek in de liturgie waarschijnlijk toch niet aan u besteed. Voor wie werkzaam is in het categoriale pastoraat is dit betoog waarschijnlijk niet nodig: u hebt al lang eens iets van André Hazes, Frans Bauer, Johnny Cash of Elvis gebruikt in uw vieringen. Of Andrea Bocelli, Marco Borsato, Robbie Williams of één van de andere artiesten uit de uitvaartmuziek top 50.
Waar gaat het mij om als ik muziek van Elvis gebruik in een dienst, of zelfs een hele dienst verzorg rond zijn muziek? Ik ervaar de kracht van zijn stem, de muziek en de inhoud van de teksten. De teksten van de circa honderd ‘spirituals’ van Elvis variëren van ronduit religieus tot liederen over tegenslag in het leven en de liefde. De meeste nummers van Elvis die ik gebruik zijn rustig en langzaam, weemoedig van aard, tot een enkele up tempo gospel. De mensen die op zo’n dienst afkomen, weten ongeveer wat ze kunnen verwachten. Mijn ervaring is dat de bezoekers vaak geen geregelde kerkgangers zijn, maar beseffen dat Elvis juist in de kerk op zijn plaats is. Als liefhebbers weten ze meestal dat Elvis een gelovige zoeker was. Een reactie van een niet-gelovige bezoeker was: “de gospels van Elvis helpen mij tot rust te komen, want ook al geloof ik zelf niet, ik geloof dat Elvis het gelooft”. De ex-vrouw van Elvis, Priscilla, heeft recent nog verteld dat als Elvis nog zou leven, hij volgens haar predikant zou zijn geworden.
Ik geef onmiddellijk toe dat het gebruik van Elvis in de kerk een niche is: letterlijk een nis in het grote gebouw van de christelijke eredienst. Het gebruik van popmuziek of religieuze muziek van een specifieke artiest is niet zaligmakend. Je trekt er ook niet zomaar volle kerken mee. Wel raakt het een snaar bij degenen die er op afkomen. Mijn betoog gaat dan ook eigenlijk niet over Elvis (of Johnny Cash, Bob Dylan, U2 of welke artiest dan ook) maar het gaat om de vraag of je kunt communiceren met een andere groep dan de gebruikelijke kerkgangers. Collega’s in gevangenissen, ziekenhuizen, bij Defensie of andere instellingen moeten wel, maar collega’s in gewone kerkelijke gemeentes hoeven misschien niet zo nodig. Dat is niet erg. Duw het de gewone kerkganger alsjeblieft niet door de strot. Maar wil je je wel eens buiten de comfortzone van orgel, Liedboek of welke bundel dan ook begeven, dan bloeien er honderd bloemen op het veld van de popmuziek. Ga daartoe eerst eens bij uzelf te rade: welke muziek extra ecclesiam inspireert u zelf? Wat draait u om rustig te worden, om op te laden of bezorgt u kippenvel?
Ik gebruik popmuziek in de liturgie ten eerste vanuit mijn eigen passie voor Presley en een heel veld aan aanverwante artiesten: het is ‘mijn muziek’. Ten tweede gebruik ik popmuziek omdat ik merk dat het de communicatie met de groepen waar ik mee werk vergemakkelijkt. In mijn werk met jonge militairen werkt bijvoorbeeld het nummer ‘People help the people’ van Birdy goed. Inhoudelijk kan ik goed bij de tekst aansluiten (‘God knows what is hiding in those weak and drunken hearts’). Ik leerde het nummer dit jaar kennen toen een jonge officier het`als verzoeknummer voor de kerkdienst aandroeg. De ongeveer 17-jarige singer/songwriter zingt met zachte stem haar breekbare ballade over het leven van jongeren. Zelfs als je het nummer niet (her)kent of er niet van houdt, dan nog stemt de muziek tot nadenken. Toen ik het onlangs als gastpredikant in een gewone kerkdienst liet horen, hoorde ik ineens een paar jonge kerkgangers zachtjes meezingen. Popmuziek communiceert!
Ik pleit er voor om geen krampachtige scheiding tussen verschillende muziekstijlen te hanteren. Er is muziek voor alle gelegenheden, bijeenkomsten, tijdstippen. De populaire muziek heeft de afgelopen vijftig jaar veel juweeltjes voortgebracht die de sfeer of thematiek van een kerkdienst kunnen ondersteunen. Kerkdiensten rond één artiest hebben daarbij het voordeel dat je een leven of lifestyle kunt behandelen en een specifieke groep fans kan bereiken. Dat is uitdagend en verfrissend voor een voorganger. Zo organiseerde collega Jan-Andries de Boer de afgelopen jaren kerkdiensten rond U2 en Bløf, collega Siebe Sijtsema in Friesland een dienst rond Bob Dylan en ds Cornelis Visser een dienst rond Ramses Shaffy. Dit najaar organiseert Arjen van der Spek, predikant in Holten, maar liefst zeven Elvis-diensten in Overijssel en Groningen. Ik ga eind oktober voor in een Elvis-vesper in de Oude Kerk te Amsterdam. Volgend jaar staat er in Dordrecht een Johnny Cash kerkdienst op het programma. De mogelijkheden zijn eindeloos.
Waar het heen zal leiden? Ik zie dat er momenteel verschillende gemeenschappen, kerkelijke gemeentes en los/vaste communities bestaan met verschillende religieuze en muzikale behoeftes. Al die verschillende zijn mijns inziens legitiem en mogen er zijn. Ik geloof ook dat veel mensen verschillende behoeftes in zich verenigen. Dat wil zeggen dat men het heerlijk vindt om eens een ander soort kerkdienst te bezoeken. De zondagochtend dienst hoeft niet in al die behoeftes te voorzien. Dat kan niet en ook de voorganger (m/v) hoeft zich niet in allerlei bochten te wringen om een potpourri te bereiden. Wel pleit ik voor out of the box vieringen waarbij andere muziekstijlen aan bod komen. Of experimenteer met een toepasselijk nummer als ‘Luisterlied’ na de preek. Al was het maar omdat het uw favoriete nummer is. Geniet liever alvast tijdens het leven van dat nummer in de kerk dan pas tijdens uw uitvaart…
Fred Omvlee is predikant Protestantse Kerk in Nederland/ geestelijk verzorger bij de Koninklijke Marine, http://www.facebook.com/fred.omvlee
Fred Omvlee, artikelen 